Kỳ nghỉ Lễ Tạ ơn sắp đến và người tiêu dùng Mỹ sẽ có hai lựa chọn hoàn toàn đối lập nhau: họ có thể chọn một chú gà tây tươi sống vừa được mổ hoặc sản phẩm đông lạnh có giá rẻ hơn nhiều. Những chú gà tây đông lạnh là một lựa chọn hấp dẫn, đặc biệt khi giá khá rẻ tại thời điểm này trong năm.

 

Theo số liệu từ chính phủ Mỹ, vào tháng 11 hàng năm, giá gà tây đông lạnh sẽ giảm mạnh. Trong một thập kỷ vừa qua, giá bán lẻ trong tháng 11 giảm trung bình 9% so với tháng 10. 

 

Quay lại với lý thuyết kinh tế học vĩ mô mà trong trường hợp này là đường cong cung cầu, bạn sẽ nhớ lại rằng khi đường cầu dịch chuyển ra bên ngoài, giá phải tăng lên. Đó là lý do giải thích tại sao giá vé xem bóng rổ lên mức cao nhất trong thời kỳ mùa giải lên đến cao trào, khi có nhiều người muốn xem bóng rổ hơn. Tương tự như vậy, giá vé máy bay sẽ tăng lên trong dịp Giáng sinh. 

 

Tuy nhiên, giá bán lẻ của một số sản phẩm lại đi theo chiều ngược lại: giảm xuống khi nhu cầu lên đến đỉnh điểm. Ví dụ như, giá quả bơ sẽ giảm xuống trước ngày Super Bowl Sunday ("Chủ nhật Siêu Cúp" - là ngày có số lượng tiêu thụ thực phẩm lớn thứ hai của nước Mỹ, sau Lễ Tạ ơn) trong khi giá cá hồi giảm xuống trong mùa lễ hội ăn chay (Lent). 

 

Những xu hướng này trở thành điều khó hiểu đối với các nhà kinh tế học, và nhiều giả thuyết đã được đưa ra để giải thích cho hiện tượng này. 

 

Cách giải thích khá phổ biến nhất là các nhà bán lẻ đang cố gắng thu hút khách hàng đến với các quầy hàng của mình. Họ bán với giá siêu rẻ - đôi lúc thậm chí còn rẻ hơn giá mà họ mua buôn – nhằm thu hút khách hàng bước vào cửa hàng với hi vọng họ sẽ mua thêm nhiều thứ khác. Bạn có thể mua gà tây với giá rẻ, nhưng bạn cũng sẽ mua khoai tây, nam việt quất cùng những thứ đồ khác ở cùng một siêu thị. Tương tự, các cửa hàng Macy’s bán TV giảm giá mạnh vào ngày thứ 6, thu hút người tiêu dùng bước vào cửa hàng và mua quần áo, quà tặng và nhiều thứ đồ giáng sinh khác.

 

Đây là lời giải thích từ phía cung. Tuy nhiên, khá nhiều nhà kinh tế học bất đồng với quan điểm này, cho rằng thực sự thì yếu tố lực cầu – thay đổi trong lựa chọn của người tiêu dùng – mới là nguyên nhân khiến giá giảm.

 

Người tiêu dùng có thể trở nên nhạy cảm hơn với giá trong thời kỳ lực cầu yếu ớt và sẽ so sánh nhiều hơn khi mua hàng, do đó các cửa hàng sẽ giảm giá nếu họ muốn tăng doanh số. Tất nhiên, trong suốt kỳ nghỉ, thành phần người mua hàng cũng thay đổi. Có thể chỉ  những người giàu có hoặc những người thực sự yêu thích gà tây mua chúng vào tháng 7, nhưng vào mùa lễ Tạ ơn, tất cả mọi người đều mua gà tây - bao gồm cả những người có thu nhập thấp và nhạy cảm về giá. Hoặc, có thể tất cả mọi người đều trở nên nhạy cảm về giá trong tháng 11 bởi họ nấu ăn cho rất nhiều người chứ không phải chỉ riêng gia đình nhỏ bé của họ. 

 

Judith Chevalier, giáo sư đến từ ĐH Yale, giải thích rằng mọi người sẽ ít chọn lựa hơn khi họ mua đồ cho nhiều người khác. "Giả sử tôi thích Coke hơn Pepsi. Nếu mua cho bản thân, tôi sẽ chọn Coke kể cả khi nó đắt hơn. Tuy nhiên, nếu mua đồ uống cho 1 bữa tiệc, tôi không có lý do gì để nghĩ rằng mọi người khác cũng thích Coke, vì vậy tôi sẽ chọn sản phẩm nào có giá rẻ hơn. 

 

Một nghiên cứu tập trung vào giá cá hồi đóng hộp cũng cho thấy lời giải thích trên đúng với trường hợp giá cá hồi giảm trong suốt mùa ăn chay. Các nhãn hiệu rẻ nhất không giảm giá mạnh trong dịp này, nhưng vì chiếm tỷ trọng lớn hơn trong doanh số bán ra, chúng khiến mức giá trung bình cũng giảm xuống. 

 

Tuy nhiên, không phải tất cả các mặt hàng theo mùa vụ đều rẻ hơn khi nhu cầu đạt đỉnh. Ví dụ là giá hoa hồng và dịp lễ tình nhân 14/2. Trái với các trường hợp trên, giá hoa đắt nhất vào khoảng thời gian này. Theo khảo sát được thực hiện trên 300 cửa hàng bán hoa, mức giá trung bình cho bó gồm hơn chục bông hoa hồng là 81 USD trong mùa Valentine vừa qua, cao hơn so với mức trung bình 63 USD thường ngày. 

 

Có một vài lý do khiến các lực đẩy trên thị trường hoa hồng và gà đông lạnh là khác nhau. Theo Chevalier, chiến lược trên chỉ thực sự hiệu quả nếu cửa hàng của bạn bán nhiều sản phẩm cùng một lúc. Các cửa hàng hoa chỉ bán hoa, họ không thể hạ giá xuống để thu hút khách hàng mua những thứ khác. Quan trọng hơn, hoa hồng - giống như ghế trên máy bay hoặc vé xem các trận đấu - là những thứ được các nhà kinh tế học gọi là hàng hóa có "nguồn cung không co giãn". Người ta phải bỏ nhiều chi phí để tăng nguồn cung hoa hồng khi nhu cầu lên đến đỉnh điểm, bởi hoa hồng phải cùng được thu hoạch trong 1 tuần trước ngày lễ Valentine. 

 

Trong khi đó, những người bán gà tây bắt đầu làm đông lạnh gà từ đầu tháng 1 và do đó có thể tích trữ lượng lớn gà tây trước khi nhu cầu tăng lên trong dịp lễ. Mặt khác, những chú gà tươi sống được giết một thời gian ngắn trước đó - giống như hoa hồng - và khiến giá tăng lên. Hoa hồng giống như gà tây tươi sống, được mua bởi những khách hàng có thu nhập cao hơn và ít nhạy cảm hơn về giá. 

 

Mọi người thường nói chia sẻ là điều quan trọng nhất của lễ Tạ ơn. Miễn là có đủ người để chia sẻ cùng một khẩu vị và thói quen mua sắm - đặc biệt là cùng thích giá thấp và những hàng hóa có nguồn cung co giãn - chắc chắn bạn sẽ có được những món hời cho bữa tối trong các kỳ nghỉ. 

 

Thu Hương