Quy mô thị trường, khả năng tăng trưởng thì 54,9% tổng số các DN trong gần 5.000 DN của Nhật đang hoạt động ở 20 quốc gia trên thế giới trả lời rằng đó là ưu thế tại nơi họ đang đầu tư, con số này ở VN là 52,3%. Điều này chứng tỏ họ đang làm ăn tốt tại thị trường VN.

Tuy nhiên, cũng có hơn một nửa DN nói đầu tư vào VN còn nhiều rủi ro, tỉ lệ này tăng so với năm ngoái. Mặt khác, môi trường đầu tư tại VN trong năm 2013 suy giảm hơn năm trước. Nổi cộm nhất là thủ tục hải quan phức tạp (tăng 16%) lên 64,5% DN trả lời “có vấn đề” trong lĩnh vực hải quan.

 Thủ tục hành chính rất nhiêu khê, tốn nhiều thời gian xin cấp phép đầu tư... Nhưng đó chưa phải là trở ngại lớn nhất, vấn đề cốt lõi mà các DN Nhật nói với chúng tôi là rất khó tìm nguyên vật liệu tại thị trường VN nên không thể cắt giảm chi phí.

Cụ thể, họ phản ảnh điều gì ở đây, thưa ông?

- Nhiều DN Nhật đang rất khó khăn trong việc tìm nguồn cung ứng nội địa tại VN. Chi phí nhân công thì theo xu thế phát triển chỉ có tăng lên nên không thể cắt giảm từ nguồn này được, chỉ còn giảm được chi phí nguyên liệu trong giá thành sản xuất. Tuy nhiên tỉ lệ cung ứng nội địa ở VN quá thấp. Như năm 2012 là 27,9%, đến năm 2013 là 32,3% dù có tăng lên nhưng rất thấp, chỉ bằng một nửa so với Trung Quốc (64%) và Thái Lan (53%).

Thoạt nhìn con số thì lớn nhưng tỉ lệ DN VN tham gia vào đây là rất thấp. Cụ thể, tỉ lệ cung cấp nội địa hóa từ DN VN cho DN Nhật Bản chỉ đạt 13,2% trong năm 2013. Nếu đưa số này so sánh với các nước khác trong khu vực như Trung Quốc, Thái Lan thì lại càng rất thấp. Vậy nếu các DN chúng tôi đến sản xuất hàng hóa ở đây mua vật liệu từ các DN có vốn FDI của Nhật chẳng hạn thì chi phí cũng rất cao và nếu họ cứ tiếp tục không mua được từ các DN VN thì không thể cắt giảm chi phí được.

Với kinh nghiệm nhiều năm tham gia nghiên cứu môi trường đầu tư của VN, theo ông, có cách nào để nâng tỉ lệ nội địa hóa tại VN lên?

- Có thể thấy việc các DN phản ảnh đã phần nào báo động về sự phát triển công nghiệp phụ trợ yếu kém của VN. Điều này sẽ ảnh hưởng lớn tới môi trường đầu tư và làm suy giảm sự phát triển của DN VN trong lĩnh vực này. Theo tôi, việc hỗ trợ tạo đà cho các DN VN phát triển công nghiệp phụ trợ là rất quan trọng. Chính phủ VN đã nhìn thấy điều này nhưng cần phải làm thế nào có các chính sách hỗ trợ cụ thể và có chiến lược rõ ràng. 

Ngoài các vấn đề cơ bản như ưu đãi về lãi suất, thuế quan và hỗ trợ xây dựng nguồn nhân lực cho các DN VN tham gia lĩnh vực này còn có vấn đề rất lớn là thị trường. Cụ thể, để phát triển ngành công nghiệp phụ trợ thì phải có thị trường tiêu thụ lớn. Hiện nay thị trường tiêu thụ nội địa của VN là rất nhỏ nên VN cần nắm bắt các xu hướng như Thái Lan + 1 của các DN Nhật đang ở Thái Lan do tiền nhân công ở Thái Lan đang tăng cao nên các DN này đang tìm đến các nguồn cung cấp khác nhằm giảm chi phí.

Ông có thể phân tích thêm về xu hướng dịch chuyển vốn từ Trung Quốc, Thái Lan vào VN trong thời gian tới?

- Xu hướng đấy chúng tôi gọi là Trung Quốc + 1, xuất phát từ việc các DN Nhật muốn giảm bớt rủi ro tại thị trường Trung Quốc, DN Nhật tìm một nước khác để đầu tư vào. Trong thời gian tới nếu Trung Quốc không tham gia TPP thì không chỉ DN Nhật tại Trung Quốc mà chính các DN Trung Quốc cũng sẽ tính đến bài này. Không phải triệt thoái hoàn toàn các đầu tư đã có ở Trung Quốc mà họ sẽ tìm cách đa dạng hóa bằng mở nhà máy sản xuất tại các nước khác mà VN là một trong những lựa chọn hàng đầu.

Còn về chiến lược Thái Lan + 1 thì như tôi đã nói, các DN Nhật ở Thái Lan đang tìm các nguồn khác bên cạnh Thái Lan, đây là xu hướng rất mới và chỉ mới là giai đoạn bắt đầu nên còn rất nhỏ. Nhiều DN chúng tôi đã bắt đầu thí nghiệm việc này ở các thị trường như Campuchia, Lào... Tôi nghĩ VN muốn nắm bắt xu thế này cần thể hiện ra những ưu thế thu hút đầu tư của mình. 

Đặc biệt là khu vực miền Nam của VN do có hành lang Nam bộ nối liền với Thái Lan nếu đi đường bộ hay đường biển chỉ mất ba ngày. Nếu miền Nam VN mà tham gia được vào chuỗi cung ứng của Thái Lan thì tôi nghĩ rất có tiềm năng.

Theo Đình Dân